İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - Çinli bilim insanları, ABD’nin yıllardır önlem almaya çalıştığı bir teknolojiye ulaşarak, yapay zeka, akıllı telefonlar ve Batı’nın askeri üstünlüğü için kritik çipleri üretebilecek bir makinenin prototipini geliştirdi. Reuters’in edindiği bilgilere göre, prototip 2025’in başında tamamlandı ve şu anda test aşamasında.
Prototip, neredeyse bir fabrika katını kaplıyor ve Hollanda merkezli çip devi ASML’nin eski mühendislerinden oluşan bir ekip tarafından, şirketin ileri düzey aşırı ultraviyole litografi (EUV) makineleri tersine mühendislik yöntemiyle geliştirildi.
EUV makineleri, teknolojik bir Soğuk Savaş’ın merkezinde yer alıyor. Bu makineler, insan saçından binlerce kat ince devreleri silikon wafer’lar üzerine işleyebiliyor ve bu teknoloji halen Batı’nın tekelinde bulunuyor. Küçük devreler, daha güçlü çipler anlamına geliyor.
Çin’in makinesi, aşırı ultraviyole ışık üretebilecek durumda, ancak hala çalışır çip üretimi gerçekleştirebilmiş değil.
Nisan ayında ASML CEO’su Christophe Fouquet, Çin’in bu teknolojiye ulaşmasının “uzun yıllar” alacağını söylemişti. Ancak Reuters’in ilk kez duyurduğu bu prototip, Çin’in çip bağımsızlığı hedefine analistlerin öngördüğünden daha yakın olabileceğini gösteriyor.
Yine de Çin, Batı’nın ürettiği hassas optik sistemleri çoğaltmakta büyük teknik zorluklarla karşı karşıya. Çin hükümeti, prototip üzerinde çalışan ekiplerin 2028 yılına kadar çalışır çip üretmeyi hedeflediğini belirtiyor; ancak projeye yakın kaynaklar, 2030’un daha gerçekçi bir tarih olduğunu söylüyor.
Şi Cinping'in öncelikli projesi
Bu proje, altı yıl süren ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in öncelik verdiği yarı iletken bağımsızlığı girişiminin doruk noktası olarak değerlendiriliyor. Proje, devlet medyasında Xi’nin yakın danışmanı Ding Xuexiang tarafından yürütülen Çin’in Merkezi Bilim ve Teknoloji Komisyonu’na bağlı olarak yürütülüyor.
Huawei, projeyi koordine eden merkezi rol üstleniyor ve ülke genelinde binlerce mühendisi kapsayan bir şirketler ve araştırma enstitüleri ağıyla çalışıyor. Projeyi, ABD’nin Manhattan Projesi’ne benzeten kaynaklar, Çin’in nihai hedefinin tamamen Çin yapımı makinelerle ileri düzey çip üretmek olduğunu belirtiyor.
Temeller 2001'de atıldı
Reuters'ın haberine görebugüne kadar yalnızca ASML EUV teknolojisini geliştirmiş durumda. Bu makineler, Nvidia ve AMD gibi firmaların tasarladığı en ileri düzey çiplerin üretiminde TSMC, Intel ve Samsung gibi üreticiler tarafından kullanılıyor. ASML, ilk çalışır prototipini 2001’de geliştirdi ve 2019’da ilk ticari çipleri üretti.
ASML yetkilileri, teknolojiye yönelik kopyalama girişimlerinin anlaşılır olduğunu ancak bunu başarmanın kolay olmadığını vurguladı. ABD, 2018’den itibaren Hollanda’yı Çin’e EUV satışı yapmaması için baskılamaya başladı. 2022’de ise Biden yönetimi, Çin’in ileri düzey çip teknolojisine erişimini kesmek için kapsamlı ihracat kontrolleri getirdi.
Çin’in Manhattan Projesi
Proje kapsamında işe alınan eski ASML mühendisleri, sahte kimlik kartlarıyla çalışıyor. Çalışanlar, laboratuvar dışında ne yaptıklarının bilinmemesi için takma isimler kullanıyor. Ekip, Çin doğumlu emekli ASML mühendisleri ve duyarlı teknik bilgiye sahip eski bilim insanlarından oluşuyor.
Hükümetin 2019’da başlattığı agresif işe alım politikasıyla, yurtdışındaki çip uzmanlarına 3-5 milyon yuan tutarında imza bonusları ve konut yardımı teklif edildi. Bazı çalışanlar, Çin vatandaşlığı alarak veya çift pasaport hakkıyla projeye katıldı.
Prototipin teknik durumu
ASML’nin EUV makineleri, bir okul otobüsü boyutunda ve 180 ton ağırlığında. Shenzhen prototipi, ilk başta makinenin boyutu çoğaltılarak güçlendirildi. Çin’in prototipi halen ASML makinelerine kıyasla ilkel sayılıyor, ancak test edilebilecek durumda.
Ana zorluk, Almanya’nın Carl Zeiss AG şirketinin ürettiği optik sistemleri temin edebilmek. Çinli araştırma enstitüleri, aşırı ultraviyole ışığı entegre ederek prototipi çalışır hale getirmeyi başardı, ancak optik sistem halen geliştirilmesi gereken düzeyde.
Huawei’nin rolü
Huawei, çip tasarımı, üretim ekipmanı ve üretimin her aşamasına dahil. CEO Ren Zhengfei, projenin ilerlemesini üst düzey Çin liderlerine raporluyor. Projede görevli mühendisler genellikle fabrikada kalıyor, hafta içi eve dönemiyor ve hassas görevlerde telefon kullanamıyor. Ekipler, birbirlerinin çalışmalarından izole edilerek gizlilik sağlanıyor.
YSM HABER MERKEZİ
