İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - Kuş gribi olarak bilinen H5N1, bilim insanlarının uzun süredir insanlara sıçrama potansiyeli taşıdığı konusunda uyardığı bir virüs.
1990’ların sonlarında Çin’de ortaya çıkan H5N1, Güney ve Güneydoğu Asya’da yerleşik hale geldi ve zaman zaman insanlara bulaştı.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, 2003-Ağustos 2025 arasında 25 ülkede 990 H5N1 vakası tespit edildi ve bunların 475’i ölümle sonuçlandı; bu da %48 ölüm oranına işaret ediyor.
BBC'nin haberine göre ABD’de virüs 180 milyondan fazla kuşu etkiledi.
18 eyalette 1.000’den fazla süt çiftliğine yayıldı ve en az 70 kişiyi enfekte etti.
İnsan vakalarında çoğunlukla çiftlik çalışanları etkilenirken birkaç hastaneye yatış ve bir ölüm görüldü.
Ocak ayında Hindistan’ın Nagpur kentindeki bir hayvan kurtarma merkezinde üç kaplan ve bir leopar kuş gribi nedeniyle öldü.
İnsanlarda belirtiler yüksek ateş, öksürük, boğaz ağrısı, kas ağrıları ve bazen konjonktivit gibi ciddi grip semptomlarını taklit ediyor. Bazı kişiler ise belirti göstermeyebiliyor. İnsanlara bulaşma riski düşük olsa da H5N1’in yayılma yeteneği yakından izleniyor.
Hindistan’dan yeni model
Ashoka Üniversitesi’nden araştırmacılar Philip Cherian ve Gautam Menon, H5N1’in insanlara sıçraması durumunda nasıl yayılabileceğini ve hangi önlemlerin salgını durdurabileceğini simüle eden bir çalışma yayınladı.
BMC Public Health dergisinde yayımlanan model, gerçek dünya verilerini ve bilgisayar simülasyonlarını kullanarak bir salgının olası seyrini gösteriyor.
“İnsanlarda H5N1 pandemisi tehdidi gerçek, ancak daha iyi gözetim ve hızlı halk sağlığı müdahalesiyle önlenebilir,” diyor Prof. Menon.
Araştırmacılar, bir kuşun insanı enfekte etmesiyle başlayan pandeminin sessiz başlayacağını ve esas tehlikenin ilk vakadan ziyade insandan insana sürekli bulaşta yattığını vurguluyor.
BharatSim ile gerçekçi simülasyon
Araştırmacılar, Covid-19 modelleri için geliştirilmiş açık kaynaklı BharatSim platformunu kullanarak bir köy ölçeğinde simülasyon yaptı. Model, Namakkal, Tamil Nadu’daki bir köyü temel alıyor. Burası Hindistan’ın önemli bir tavuk üretim merkezi: 1.600’ün üzerinde tavuk çiftliği ve 70 milyon civarında tavuk bulunuyor, günlük 60 milyondan fazla yumurta üretiliyor.
Simülasyonda 9.667 kişilik sentetik bir köy nüfusu oluşturuldu; evler, iş yerleri ve pazar alanları dahil edildi ve enfekte kuşlarla başlangıç yapıldı. Virüs önce bir iş yerinde yayılıyor, ardından evler, okullar ve diğer iş yerleri aracılığıyla ikinci dereceden kişilere geçiyordu.
Araştırma, vakalar iki ila 10 arasında arttığında, salgının birincil ve ikincil temasların ötesine yayılma olasılığının yüksek olduğunu ortaya koydu.
- Birincil temaslar: Enfekte kişiye doğrudan yakın temas kuran kişiler (aile üyeleri, bakıcılar, yakın iş arkadaşları).
- İkincil temaslar: Birincil temaslarla yakın temas kuran ama enfekte kişiyle doğrudan temas etmeyen kişiler.
Ev karantinası ve hasta izolasyonu, vakalar sadece ikiye ulaştığında salgını büyük ölçüde durdurabiliyor.
Ancak vakalar 10’a çıktığında, enfeksiyon muhtemelen daha geniş topluma yayılmış oluyor ve erken müdahale etkisiz hale geliyor.
Müdahaleler ve zorluklar
Kuşları imha etmek: İnsanlara geçmeden yapılırsa etkili. İzolasyon ve karantina: İkincil temas aşamasında virüsü durdurabilir. Ancak üçüncül temaslar (temasın teması) ortaya çıkarsa daha sert önlemler gerekir.
Hedefli aşılama: Virüsün sürdürülebilirliğini azaltır ancak ev içi bulaş riskini hemen düşürmez.
Araştırmacılar, karantinanın zamanlamasının kritik olduğuna dikkat çekiyor: Erken uygulanırsa aileleri uzun süre bir arada tutar ve ev içi bulaşma riski artar; geç uygulanırsa salgını yavaşlatmada etkisiz olur.
Model, yalnızca tek bir köyü ve sabit hareket kalıplarını içeriyor; göçmen kuşlar veya tavuk ağlarıyla aynı anda başlayan salgınları ve davranış değişikliklerini kapsamıyor. Emory Üniversitesi’nden virolog Seema Lakdawala, modelin “grip virüslerinin çok verimli bulaştığı varsayımına dayandığını” belirtiyor.
H5N1 insanlarda başarılı olursa, 2009 domuz gribi pandemisine benzer büyük bir bozulma yaşanacağını öngörüyor. Ancak virüs insanlarda yerleşirse, mevcut grip virüsleriyle karışarak kamu sağlığı üzerindeki etkisini artırabilir ve öngörülemez mevsimsel salgınlara yol açabilir.
YSM HABER MERKEZİ
