İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - Modern ekonomilerde dönemsel yükseliş ve düşüşler sık görülen bir olgu olsa da, bir varlığın aşırı değerlenmesi durumunda bu yükseliş hızla balona dönüşüyor.
Son büyük balon örnekleri 1996-2000 arasındaki dot-com balonu ve 2006 çevresinde birçok ülkede oluşan konut balonları olmuş; ilki hafif, ikincisi ise yıkıcı bir resesyonla sonuçlanmıştı.
Bugün yapay zeka odaklı şirketlerin hisse fiyatlarında yaşanan baş döndürücü artış, “yeni bir varlık balonu mu oluşuyor?” sorusunu yeniden gündeme getirdi.
Nvidia 2023’ten bu yana 13 kat değerlendi
Son yıllarda özellikle yapay zeka çipleri üreten Nvidia’nın piyasa değeri 2023 başından bu yana 13 kat arttı.
Microsoft’un hisseleri aynı dönemde 2,1 katına, Google’ın çatı şirketi Alphabet ise 3,2 katına çıktı.
The Connversation'ın haberine göere bu dönemde ABD’nin en büyük şirketlerini izleyen S&P 500 endeksi ise sadece 1,8 kat yükseldi.
AI devleri bu endeksin içinde yer aldığı için, AI dışı sektörlerle arasındaki fark daha da belirginleşiyor.
Bu tablo, piyasada bir AI balonunun oluştuğuna işaret ediyor. Ancak bu balonun 2008’deki gibi bir yıkımla sonlanması zorunlu değil.
Balon nasıl oluşuyor?
Bir hissenin fiyatı iki bileşenden oluşuyor: temel değeri ve balon bileşeni. Hisse fiyatı temel değerinin üzerine çıktığında balon oluşuyor.
Temel değer, bir varlığın gelecek dönemlerde sağlayacağı temettülerin bugünkü değeri olarak tanımlanıyor.
Bu noktada en kritik unsur “beklenti”. Geleceği kimse bilemediği için temel değer, yatırımcıların iyimser ya da kötümser beklentilerine dayanıyor.
İyimserler, kötümserler ve fırsatçılar
İyimser yatırımcılar, AI’ın dünyayı dönüştüreceğine ve bu teknolojiyi geliştiren firmaların neredeyse sınırsız kar elde edeceğine inanıyor.
Kötümserler, yapay zekayı yalnızca gelişmiş yazılım olarak görüyor ve balonun şiştiğini düşünüyor.
Fırsatçı yatırımcılar ise balonun farkında olmasına rağmen “zamanında inip kar etmek” amacıyla piyasada kalmayı sürdürüyor. Bu son grup, 2008 konut balonunun patlamasından hemen önce Citi CEO’su Chuck Prince’in ünlü sözünü hatırlatıyor:
“Müzik çaldığı sürece dans etmeye devam edeceksiniz.”
Uzmanlara göre, tüm AI şirketlerinin pazarı ele geçirmesi imkansız olduğundan bazılarının aşırı değerli olduğu kesin.
Varlık kıtlığı balonları besliyor
Bazı dönemlerde piyasada güvenli varlık arzı, talebin gerisinde kalıyor. Böyle zamanlarda yatırımcılar yeni varlıklara yöneliyor ve balonlar kolayca oluşuyor.
1990’lardaki dot-com balonunun ve 2000’lerdeki konut balonunun arka planında bu dinamik vardı.
Çin’in finans piyasalarındaki yükselişi, Batı’da varlıklara yönelik talebi artırmış; para önce dot-com şirketlerine, ardından da mortgage ürünlerine yönelmişti.
Bugünkü AI balonunu destekleyen faktörler ise şöyle:
- Yeni teknoloji etrafındaki yoğun beklentiler
- Uzun süreli düşük faiz ortamı
- Büyük şirketlerin elindeki yüksek nakit birikimi
Balonun sonu için üç senaryo: iyi, kötü ve çirkin
1. İyi senaryo: Balon değil
Dot-com döneminde Pets.com gibi başarısız şirketler aşırı finansman almıştı. Ancak aynı balon Google gibi devlerin ortaya çıkmasını da sağlamıştı.
Benzer bir şekilde, bugünkü yapay zeka yatırımları da uzun vadede toplum yararına olacak teknolojilerin doğmasına katkı sağlayabilir.
Bu yatırımlar balon niteliğinde olmasaydı, belki de hiç fonlanmayacak projeler hayata geçiyor.
Bu iyimser senaryoda varsayımlar şöyle:
- AI kısa vadede bazı işleri ortadan kaldırsa da uzun vadede verimlilik artışı sağlayacak.
- İnsanlığı tehdit eden bir senaryo oluşmayacak.
- Hükümetler doğru ve güçlü düzenlemeleri devreye sokacak.
2. Kötü senaryo: Yumuşak iniş
Her balon eninde sonunda patlar. Ne zaman olacağı bilinmese de, yatırımcıların yeterli sayıda şirketin aşırı değerli olduğunu fark ettiği anda piyasada düzeltme yaşanabilir.
Bu durumda, borsada düşüş yaşanır, ekonomi muhtemelen resesyona girer.
Bu resesyonun 2001’deki dot-com sonrası gibi kısa sürmesi en iyi ihtimal.
Ancak bugün hisse senedi piyasasına katılım çok daha yüksek olduğu için düşüşün toplum üzerindeki etkileri daha ağır olabilir.
Merkez bankaları varlık fiyatlarını hedeflemez ancak balon fazla büyürse faiz artırarak kontrollü bir sönümleme denemek zorunda kalabilirler.
3. Çirkin senaryo: Çöküş
Bir AI balonunun, konut balonunda olduğu gibi sistemik bir yıkıma yol açması daha düşük ihtimal. Bunun iki temel nedeni var:
AI şirketleri konut gibi ekonominin her alanına bağlı bir varlık değil. Ticari bankaların AI yatırımlarındaki ağırlığı, konut kredilerindeki kadar büyük değil.
Ancak önemli bir belirsizlik var:
Bu dev AI şirketleri borçlarını ödeyemezse finans sistemi nasıl tepki verecek?
Bank of America’nın yakın tarihli analizine göre, büyük teknoloji şirketleri yeni veri merkezlerini yoğun şekilde borçlanarak finanse ediyor. Üstelik bu merkezlerin bir kısmı henüz oluşmamış talebi karşılamayı hedefliyor. Bu durum, olası bir çöküşün risklerini artırıyor.
YSM HABER MERKEZİ
