İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - Dünya genelinde şirketler işten çıkarmaları hızlandırdı. Amazon, Nestlé ve UPS gibi şirketler harcamalarını kısarken, tüketici güveninin azalması ve yapay zeka odaklı teknoloji şirketlerinin işleri otomasyonla değiştirmeye başlaması dikkat çekiyor.
Reuters’ın haberine göre Amerikan şirketleri bu ay 25 binden fazla kişiyi işten çıkardı. Bu rakama, 2025 başında duyurulan UPS’in işten çıkardığı 48 bin kişi dahil değil. Avrupa’da toplam sayı 20 bini aşarken, bunun büyük kısmı geçtiğimiz hafta 16 bin kişiyi işten çıkaran Nestlé’den geldi.
ABD hükümetinin tarihindeki en uzun ikinci kapanma süreci nedeniyle ekonomideki toplam işten çıkarma rakamlarına ulaşmak mümkün değil. Bu nedenle yatırımcılar, şirketlerin duyurularına daha fazla odaklanıyor. Yıl sonu işten çıkarmalarının yaygın olduğu bilinse de, birçok devasa işten çıkarma operasyonunun uzun vadeye yayıldığı belirtiliyor.
"İşten çıkarılanların sayısının artmasının arkasında yavaşlayan ekonomi var"
New York’taki bulunan 50 Park Investments CEO’su Adam Sarhan, “Yatırımcılar kendilerine şu soruyu soruyor: Bu ne anlama geliyor? Genel tabloyu göremediğimiz için, işten çıkarmalar bize ekonominin yavaşladığını gösteriyor. Güçlü bir ekonomide kitlesel işten çıkarmalar olmaz” dedi.
Amazon, kurumsal iş gücünden 14 bin kişi ile yollarını ayıracağını açıkladı. Şirket, Target ve Procter & Gamble gibi binlerce ofis çalışanını işten çıkaran devlerle aynı yönde adım atıyor. Amazon’daki toplam işten çıkarma sayısı 30 bine kadar ulaşabilir.
İşten çıkarılma dalgasının gerekçeleri farklılık gösteriyor. Target ve Nestlé gibi bazı şirketler yeni CEO’larıyla birlikte operasyonlarını yeniden yapılandırmak istiyor. Bebek giyim şirketi Carter’s ise ABD Başkanı Donald Trump tarafından uygulanan yüksek ithalat vergileri nedeniyle ofis çalışanlarının yüzde 15’ini işten çıkarıyor.
"İşçi kıyımının asıl sebebi yapay zeka"
Ancak öne çıkan nokta, Amazon ve Target gibi şirketlerin, fabrika ya da mağaza çalışanları yerine yapay zeka destekli otomasyona daha açık olan beyaz yakalı rollere odaklanması. Bazı analistler, Amazon’un bu adımını, şirketlerin milyarlarca dolarlık yapay zeka yatırımlarını kâra dönüştürme çabasının erken bir işareti olarak görüyor.
Target’ın işten çıkarma duyurusu sonrası kurumsal kadronun %8’ini bu durumdan etkilerken, Amazon’un 1,5 milyonluk iş gücünde bu oran yalnızca 14 bin kişiyle sınırlı.
KPMG’nin Eylül ayında yayımladığı ABD merkezli yöneticilere yönelik son anket, yapay zeka yatırımlarının yılın ilk çeyreğinden bu yana yüzde 14 arttığını ve önümüzdeki yıl ortalama 130 milyon dolara ulaşacağını gösteriyor. Yöneticilerin yüzde 78’i ise, yönetim kurulları ve yatırımcılar tarafından yapay zekanın gerçekten maliyetleri düşürüp karı artırdığını kanıtlamaları yönünde yoğun baskı altında olduklarını belirtiyor.
Bank of America ekonomistlerine göre, otomasyonun en çok etkileyeceği alanlar, başlangıç seviyesindeki işlerin yerini makinelerin alabileceği pozisyonlar olacak. Ancak şimdilik, bilgi, finans ve profesyonel hizmetler gibi beyaz yakalı işlerle dolu sektörlerde yapay zeka kullanımının artmasına rağmen istihdamın da arttığına dikkat çekiliyor.
Indeed Hiring Lab ekonomisti Allison Shrivastava, “Henüz doğrudan yapay zekadan kaynaklandığını söylemek için erken. Teknoloji sektörü 2022’deki zirveden bu yana yeniden yapılanıyor. Yapay zeka işgücü piyasasını etkileyebilir ama şu anda bu etkinin o kadar güçlü olduğunu düşünmüyorum” dedi.
ABD hükümetinin kapalı olması nedeniyle veri akışı sınırlı. Haftalık işsizlik başvuruları işten çıkarmalarda ölçülebilir bir artış göstermese de, istihdam artışı zayıf kalıyor. ADP’ye göre, 11 Ekim’de sona eren dört haftalık dönemde yalnızca 14 bin 250 yeni istihdam yaratıldı.
Sessiz işten çıkarma dalgası yayılıyor
Ekonomistler işgücü piyasasının “düşük işe alım, düşük işten çıkarma” döneminde sıkıştığını söylüyor. Şirketler, boşalan pozisyonları yeniden doldurmayarak sessizce personel sayısını azaltıyor.
İşten çıkarmaların hızlanması, tüketici güvenini ve zaten tarifeler ile hedefin üzerindeki enflasyon baskısı altında olan ABD ekonomisini daha da zayıflatabilir. Fed yetkilileri, istihdam piyasasındaki durgunluğun daha büyük kesintilere dönüşmesinden endişe ediyor.
Shrivastava, “Bu dönemi ‘nefesini tutma’ evresi olarak tanımlıyorum. ‘Düşük işe alım, düşük işten çıkarma’ durumu, sanki şirketlerin ne olacağını anlamaya çalışırken nefesini tuttuğu yeni bir dengeyi andırıyor” ifadelerini kullandı.
YSM HABER MERKEZİ
