İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - Azerbaycan ile Erme­nistan arasında Was­hington’da imzalanan anlaşmanın en çok tartışı­lan maddesi Zengezur Kori­doru’nu içeren “Trump Ulus­lararası Barış ve Refah Rota­sı (TRIPP)” oldu.

Nahçıvan ile Azerbaycan arasındaki 43 kilometrelik mesafe Zenge­zur Koridoru olarak adlandı­rılıyor. Bu koridor Ermenis­tan topraklarında bulunuyor.

Nahçıvan ile Azerbaycan’ın batı kısımları arasında doğru­dan kara bağlantısının olma­ması bir sorun olarak sürege­liyordu. Azerbaycan ile Erme­nistan arasındaki 44 günlük savaş sonrası imzalanan ateş­kesin 9. maddesi bölgede ku­rulacak ulaşım koridorlarıy­la ilgili. Buna göre “Bölgenin ekonomik ve ulaşım bağlantı­larında engeller kaldırılacak.

Ermenistan, vatandaşların, araçların ve yük araçlarının iki yönde hareketini organi­ze etmek amacıyla Azerbay­can’ın batısındaki bölgeler ile Nahçıvan Özerk Cumhuriye­ti arasında ulaşım iletişimini sağlayacaktı.” 2020’de imza­lanan anlaşma sonrası Zen­gezur Koridoru, Türk kamu­oyunun da gündem maddele­rinden biri haline geldi. Çin’in Kuşak Yol inisiyatifi kapsa­mında Orta Koridor’un ge­liştirilmesi için Zengezur’un açılması ve hatta Irak ile baş­latılan Kalkınma Yolu’nun bu­na bağlanması gibi senaryolar masaya kondu.

İlk işaret Barrack’tan geldi

“Koridor ne zaman açılır, süreç nasıl ilerler?” soruları gündemde iken son dönemde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın, Türkiye ile ya­kınlaşma siyaseti izlemesi de dikkat çekiyordu. Nihayetin­de ilk işaret temmuz ayında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Abu Dabi görüş­melerinin ardından ABD’nin Ankara Büyükelçisi ve Suri­ye Özel Temsilcisi Thomas Barrack’tan geldi. Barrack, 14 Temmuz’da yaptığı açıklama­da, “Biliyorsunuz, 32 kilomet­relik bir yol için tartışıyorlar. Bu artık bir şaka değil.

ABD gelip, ‘Tamam, bu işi biz dev­ralalım’ diyor” ifadelerini kul­landı. Nihayetinde hafta sonu Beyaz Saray’da ABD Başkanı Donald Trump, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Ali­yev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın katılımıyla düzenlenen törende imzala­nan anlaşma ile Zengezur’un düğümü çözüldü.

Üçlü zirve­nin ardından bir açıklama ya­pan Trump, Zengezur Kori­doru’nun geliştirilmesi konu­sunda Ermenistan ile 99 yıla kadar uzayabilecek bir anlaş­maya da vardıklarını, Azer­baycan’ın Ermenistan’ın ege­menliğine saygı gösterirken, Nahçıvan’a tam erişim sağla­yacağını aktardı. Bazı kişile­rin bu rotaya “Trump Ulusla­rarası Barış ve Refah Rotası” adını verdiklerini anımsatan Trump, bunu kendisinin ta­lep etmediğini söyledi. Zen­geur Koridoru, çok uzun bir zincirden oluşuyor. TRIPP ise 32 kilometrelik bir kısmı­nı kapsıyor.

Azerbaycan’ın bir taahhüdü yok

Anlaşmaya göre ABD, kori­doru demiryolu hattı ve pet­rol ve gaz boru hatları gibi alt­yapıların yönetimi ve gelişti­rilmesi için bir konsorsiyuma kiralayacak. 32 kilometrelik şerit Ermeni yasalarına ta­bi kalacak, ancak geliştirme üzerinde kontrol Washin­gton’da olacak.

Beyaz Saray, TRIPP’nin “enerji ve diğer kaynakların daha fazla ihra­catını kolaylaştıracağını” ve Güney Kafkasya’yı onlarca yıldır sınırlı olan ticaret ve ulaşım bağlantılarına açaca­ğını bildirdi. Üst düzey bir Be­yaz Saray yetkilisi, Reuters’a yaptığı açıklamada, geliştir­menin ABD vergi mükellef­lerinin fonu olmadan “ticari yöntemlerle” gerçekleştirile­ceğini dile getirdi. Bu yol ile önde gelen şirketlerden böl­geye yatırım çekilmesi he­defleniyor. ABD garantör ola­cak, fakat buranın güvenliği sadece yatırımlarla sağlana­cak, ABD askeri bölgede bu­lunmayacak.

Nahçıvan’a ula­şım sorunsuz biçimde ya­pılacak; yol sadece oto­mobil de­ğil, tren yo­lu, fiber op­tik kablolar ve boru hat­larının geçişi­ni de kapsayacak. Stratejik Düşünce Ens­titüsü’nde yer alan Azerbay­canlı analist Tugay Asad­lı’nın konuya ilişkin yazısına göre, “Ermenistan toprakla­rındaki yolun ABD şirketle­ri tarafından işletilmesi Er­menistan’ın kendi egemen­lik hakkıyla ilgili tasarruf, bu konuda Azerbaycan’ın bir yükümlülüğü yok. Azerbay­can kendi topraklarında ka­lan yolun işletilmesi ile ilgili üçüncü bir ülke ile herhangi bir anlaşma yapmadı.”

FT’ye göre ticaret bağları güçlenebilir

Beyaz Saray, sonunda de­miryolu hattı, petrol ve do­ğalgaz hatları ile fiber op­tik hatları içermesi bekle­nen projenin, Ermenistan’ın egemenliğine saygı gösterir­ken, bölgeler arasında “engel­siz bağlantı” sağlayacak “çok modlu bir transit alanı” oluş­turacağını belirtti. Financial Times’ta (FT) yer alan haber­de de Beyaz Saray Basın Söz­cüsü Anna Kelly’in şu sözle­rine yer verildi: “Barışa giden bu yolu kilitleyerek, Güney Kafkasya bölgesinin ticaret, transit ve enerji akışlarında­ki büyük potansiyelini açığa çıkarıyoruz.” Ha­bere göre, kori­dorun özel bir şirket tarafın­dan işletilme­si bekleniyor.

İsminin açık­lanmasını iste­meyen üst düzey bir ABD’li yetkili, güzergahı kimin işle­teceğine dair müzakerelerin önümüzdeki hafta başlayaca­ğını söyledi. FT’nin haberin­de, “Donald Trump’ın Ukray­na ile yaptığı maden anlaşma­sına benzer şekilde, TRIPP, Amerikan ticari çıkarları­nı, barışın korunmasına yar­dımcı olacak şekilde ABD’nin sahada kalıcı bir varlığına dö­nüştürmeyi amaçlayan bir gayrimenkul işlemidir.

Ku­rulduğu takdirde, komşu Tür­kiye’nin 1993’ten beri kapalı olan Ermenistan sınırını yeni­den açmasının da yolu açıla­bilir ve bu da Orta Asya ve Çin ile ticaret bağlarını daha da güçlendirebilir” yorumu dik­kat çekti. 2022’de yapılan Zen­gezur Koridoru’nun Bölgesel Kalkınma ve Ekonomik Büyü­mede Stratejik Önemi Çalışta­yı Raporuna göre de, “Zenge­zur Koridoru, hem Kuzey-Gü­ney ticaret yolunun hem de Türk Dünyası’nın birleşme­sinin, aynı zamanda geçmiş­te Çin’den Fransa’ya kadar de­vam eden Tarihi İpek Yolu’nun önemli bir kısmını oluşturma­lıdır. Azerbaycan’ın Zenge­zur Koridoru, Azerbaycan’ın iki yakası arasında demiryolu bağlantısını, otoyol bağlantısı­nı ve enerji hatlarını içeriyor.”

İran’ın ilk tepkisi olumsuz

The Economist’de yer alan analizde de, Aliyev’in Azerbaycan’ın devlet enerji şirketi SOCAR’ın patronu ile birlikte Amerikan petrol devi ExxonMobil ile bir anlaşma imzalamak üzere Washington’ı ziyaret ettiği anımsatıldı. Analizde, Azerbaycan’ın doğal kaynaklarından yoksun olan Ermenistan’ın, Amerika’ya ticaret anlamında daha az şey sunabileceği ancak yapay zeka ve yarı iletkenler konusunda bir miktar destek alabileceği bildirildi.

İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in danışmanı Ali Ekber Velayeti, “Bu koridor Trump’ın sahip olduğu bir geçit olmayacak, Trump’ın paralı askerlerinin mezarlığı olacak” dedi. İran Dışişleri Bakanlığı ise, anlaşmaya ilişkin açıklamasında, sınıra yakın bölgelerde “bölgenin güvenliğini ve kalıcı istikrarını baltalayabilecek” herhangi bir dış müdahaleye karşı uyardı.

Azerbaycan geri adım atmadı

 Azerbaycan, bu hattan geçecek Azerbaycan’a ait yolcuların ve yüklerin hiçbir kontrole tabi tutulmamasını talep ederken, Ermenistan bu hattın kendi iç mevzuatına uygun işletilmesi gerektiğini savunuyordu. Zengezur Koridoru’nda üçüncü bir tarafın varlığına Ermenistan’ın karar vermesi gerektiğini belirten İlham Aliyev, “Bizim Azerbaycan’dan Azerbaycan’a (Nahçıvan) engelsiz ve güvenli geçiş hakkımız sağlanmalıdır. Bizim yükler ve vatandaşlarımız, Ermeni sınır muhafızlarının yüzünü görmemeli” sözleriyle tavrını belirtmişti. Aliyev, Barrack’ın açıklamaları üzerine de, “Bizim bölgede herhangi bir operatör, ticaret şirketi, kiracı olamaz, fakat Ermenistan isterse çok şey yapabilir” diye cevap vermişti.

YSM HABER MERKEZİ