İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - San Francisco’da sekiz çarpıcı gotik sütunla süslenmiş, parıldayan beyaz bir bina duruyor. Bu kilise, şimdi İnternet tarihinin kutsal mabedi olan Internet Archive'i içinde barındırıyor. Internet Archive, yaklaşık 30 yıldır web’i sayfa sayfa kaydeden yazılım mühendisleri ve kütüphanecilerden oluşan bir grup tarafından işletilen kâr amacı gütmeyen bir kütüphane.
Vitraylarla süslü kutsal mekânın içinde artık vaaz sesleri değil, Internet Archive’ın web sayfalarını koruduğu sunucuların uğultusu duyuluyor.
CNN International'ın haberine göre milyonlarca insanın her gün kullandığı Wayback Machine, akademisyenlerin ve gazetecilerin şirketlerin, bireylerin ve hükümetlerin geçmişte çevrimiçi olarak yayımladığı bilgileri bulabilmeleri için kritik önemde.
Pek çok insan için Wayback Machine, internetin yaşayan bir tarihi gibi ve geçen ay sayfa sayısı 1 trilyonu geride bıraktı.
Web’i arşivlemek hiç olmadığı kadar önemli ve zor. Beyaz Saray ocak ayında büyük miktarda hükümete ait web sayfasının kaldırılmasını emretti. Bu arada yapay zeka, gerçeğin ne olduğuyla yapay olarak üretilenin ne olduğunun çizgisini bulanıklaştırıyor. Bazı açılardan web sitelerini ziyaret etme ihtiyacının yerini bile alıyor. Ve internetin daha büyük bir kısmı artık ödeme duvarlarının arkasına gizleniyor ya da yapay zeka sohbet botlarının içindeki konuşmaların içinde kayboluyor.
Tüm bunları korumanın yolunu bulmak Internet Archive’ın işi.
Internet Archive’ın kurucusu Brewster Kahle şu sözleri kaydetti:
“Buradayız çünkü olan bitenin kaydını sağlamaya çalışıyoruz; böylece insanlar bundan bir şeyler öğrenip daha iyi bir gelecek inşa edebilir veya Internet Archive’ın kütüphanesinde yer almayı hak eden yeni fikirler oluşturabilir”
İnternetin kütüphanesi
Kahle, arşivi 1996’da kurduğunda bir yıllık kaydedilmiş sayfa yaklaşık 2 terabaytlık bir hard diske sığıyordu ve bu toplam dosya boyutu, bugün bir iPhone’da elde edebileceğiniz depolama miktarına denk. Şimdi ise arşiv her gün yaklaşık 150 terabaytlık veriyi, yani yüz milyonlarca web sayfasını kaydediyor.
Bu platformun arkasındaki isim olan Kahle; bir fen öğretmeninin coşkusuna ve enerjisine sahip, aynı zamanda dini kütüphaneler ve teknoloji olan bir vaiz gibi. Kilisenin orijinal ahşap sıralarında otururken yaptığı röportajda Kahle, binayı satın almasının nedeninin yapının grubun logosuna benzemesi olduğunu söyledi. Ama daha da önemlisi, yapının kalıcılığı simgelemesi ve Mısır’daki İskenderiye Kütüphanesi’ne bir gönderme niteliğinde olması.
“Bu, birinin insanların yazdığı her şeyi toplamaya çalıştığı ilk yerdi” diyen Kahle, şöyle devam etti: “Elbette şimdi o yer internet, ve Internet Archive tüm internete bir kütüphane olarak hizmet ediyor”
Wayback Machine Direktörü Mark Graham, şu sözleri kaydetti:
"Wayback Machine sadece sayfanın ekran görüntüsünü almakla kalmıyor. Aynı zamanda HTML, CSS, ve JavaScript kodları dahil olmak üzere teknik mimariyi de kaydediyor. Böylece sunucu artık çalışmıyor olsa bile sayfayı o zamanki haliyle yeniden oynatmayı deneyebiliyor"
Yapay zeka ile yeni bir eşiğe geçildi
Yapay zekanın ve yapay zeka sohbet botlarının yükselişi, Internet Archive’ın internetin tarihini nasıl kaydettiğini değiştiriyor. Web sayfalarına ek olarak Internet Archive artık ChatGPT cevapları ve Google arama sonuçlarının üstünde beliren özetler gibi yapay zeka tarafından oluşturulmuş içerikleri de kaydediyor.
Kütüphaneciler ve yazılım mühendislerinden oluşan Internet Archive ekibi, insanların haberleri sohbet botlarından nasıl aldığını koruyabilmek için her gün haberlerden yola çıkarak yüzlerce soru ve komut üretip hem soruları hem de yanıtları kaydederek yöntemler deniyor.
Grup, arşivinin kopyalarını yangın veya sel gibi sunuculara zarar verebilecek durumlar için dünyanın çeşitli yerlerinde saklıyor. Ama bu yaklaşımın politik gerekçeleri de var. Trump yönetimi, hoşlanmadığı içerikler üzerinde medya şirketlerine açtığı davalar veya Federal İletişim Komisyonu aracılığıyla baskılar uyguladı.
“Kütüphaneler her zaman hedef alınır. Yeni gelenler genellikle eski şeylerin ortalıkta olmasından hoşlanmaz. O yüzden buna göre tasarlayalım” diyen Kahle, şöyle devam etti: “Anın gerekliliklerine uyalım ve farklı bakış açılarını farklı ortamlarda kalıcı olarak erişilebilir hale getirelim”
Trump yönetimi, sağlık politikalarından ordudaki azınlık üyelerin başarılarına kadar pek çok konuda sayısız sayfanın kaldırılmasını içeren büyük bir devlet web sitesi revizyonu uyguladı. 2004’ten bu yana başkanlık geçiş dönemlerindeki web sitelerini kaydeden arşiv sayesinde gazeteciler neyin değiştiğini anlayabildi.
Kahle şunları söyledi:
“Bu değişim çok büyüktü. Web’in bütün bölümleri ortadan kalktı. Yönetimin yeni bir bakış açısı var ve işte bu yüzden kayıt tutmak için kütüphanelerimiz var”
"Web'in Koruyucuları"
Arşivin sunucularının çoğu San Francisco dışında büyük bir depoda bulunuyor; ancak bir dizi sunucu eski kilisenin ana kutsal mekânına sembolik olarak yerleştirilmiş. Kahle, bu yerleştirmenin kasıtlı olarak yapıldığını belirtti ve şöyle devam etti: "Sunucuları sergileyerek insanların bilgi birikimimizi korumaya hep birlikte katkı sağladığımızı anlamalarını umuyorum”
Platform, aralarında mühendis, kütüphaneci ve arşivcinin de bulunduğu 200 çalışanın emeğiyle hayatına devam ediyor.
Arşivciler, kitapları sayfa sayfa dijitalleştirmek için özel makineler kullanıyor, çalışmalarını YouTube’da lo-fi müzik eşliğinde canlı olarak yayımlıyor. Pikaplar 1920’lerden ve 1940’lardan geçmiş döneme ait ezgiler çalıyor ve bina mikrofilmden CD’lere ve uydu televizyonuna kadar hayal edilebilecek her türlü içerik için her tür medya konsoluna sahip.
Wikipedia editörü ve sosyal medya fenomeni Annie Rauwerda, trilyon sayfaya ulaşmayı kutlamak için Internet Archive’ın genel merkezinde verilen bir partide şu sözleri kaydetti:
“Bu davaya tutkuyla bağlı pek çok insan var. İnternet bugünlerde çok kurumsal geliyor, ama buradaki insanlardan bunu anlamazsınız”
"Internet Archive’ın merkezi, yaşayan bir tarih sergisi gibi hissettirebilir" diyen Kahle, misyonlarını şu sözlerle anlattı:
"Internet Archive’ın hedefi, geleceği olabilmesi için web’i korumak, gerçeğin yargıcı olmak değil. Bu bir sunum değil. Bir hikayesi olan bir müze değil. Bu, insanların kendi fikirlerini ortaya koyabilmeleri için bir kaynak olmayı amaçlıyor”
YSM HABER MERKEZİ