İklimin izinde kalan ürünler: Zeytin, üzüm, incir, pamuk

İSTANBUL-NURULLAH SARI(YSM) - İklim değişikliği artık soyut bir kavram değil; tarlada, bağda, bahçede yaşanan so­mut bir gerçeklik.

Bir zamanlar bereketin, denge­nin ve öngörülebilir mevsimle­rin sembolü olan Ege tarımı, ar­tık alışkanlıklarını yitiriyor. Top­rak kuruyor, su azalıyor, sezonlar birbirine karışıyor. Bu sessiz dö­nüşüm, Ege’nin dört temel direği zeytin, üzüm, incir ve pamuğu de­rinden sarsıyor.

Bu kırılma yalnızca tarım­sal bir mesele değil; aynı zaman­da bir kültürün, bir coğrafyanın belleğiyle sınanan bir dönüşüm. Çünkü bu dört ürün sadece eko­nomik bir değer değil; Anado­lu’nun ruhu, sofranın hafızası, kuşaktan kuşağa aktarılan bir ya­şam biçimidir.

Bugün iklim değişikliği, bu bel­leğin satır aralarını siliyor.

Ege’nin kadim ağacı zeytin, yüzyıllardır direncin, barışın ve bereketin sembolüdür. Ancak artık bu bilge ağaç bile dengesiz mevsimlerin baskısı altında.

Kış soğuklarının yetersizliği, çiçeklenmeyi zayıflatıyor. Erken gelen sıcaklar zeytin ağacının fe­nolojik döngüsünü bozuyor; ya­zın sert kuraklığı meyveyi küçül­türken yağ oranını artırıyor ama kalite dengesini zedeliyor. Ayrıca zeytinin bölgede yeni gelişen ik­limsel verilerin etkisiyle yüksek rakımlara taşıması konuşulur ol­du. Bu da tatta ve aromada yeni değişikliklere gebe bir ortam ha­zırlıyor.

Uzmanlar Ege alt bölgelerin­de çiçeklenme döneminin 10– 15 gün öne kaydığı belirtiliyor. Bu kayma yalnızca verimi değil, zeytinyağının duyusal profilini de değiştiriyor. Tat yoğunlaşıyor ama aroma çeşitliliği azalıyor.

Bazı bölgelerde verim düşüşü yüzde 30’lara ulaşırken, üretici­ler budama ve sulama takvimle­rini yeniden planlamak zorunda kalıyor.

Milaslı bir üretici, bu dönüşü­mü şöyle özetliyor: “Artık zeytin iklime değil, iklim zeytine hük­mediyor.”

Zeytin ağaçları bir anlamda do­ğanın nabzını tutuyor. Eğer onlar dengesini kaybediyorsa, bu sade­ce tarımsal bir uyarı değil; eko­sistemin genel sağlığına dair bir alarmdır.

Üzümün asidi kaçıyor, kimliği silikleşiyor

Üzüm, toprağın hikâ­yesini anlatan bir meyvedir. Fa­kat bugün o hikâyenin cümlele­ri silikleşiyor. Yüksek sıcaklıklar, şeker oranını hızla artırıyor; bu­na karşılık asit miktarı düşüyor. Sonuçta şarapta aroma dengesiz­likleri ve teruar kimliğinde bula­nıklık yaşanıyor.

Özellikle Manisa, Denizli ve İz­mir bölgesindeki sultani çekir­deksiz üzüm bağlarında olgun­laşma dönemi iki-üç hafta öne kaymış durumda.

Bağcılar, üzümün dengeli ge­lişimi için serin mikroklimalar arayarak bağlarını yüksek rakım­lara taşıma düşüncesinde. Bu da “bitkisel göç”ün sessizce başladı­ğının bir göstergesi.

Yüksek sıcaklıklarla birlikte renk dönüşümü dönemi kısalı­yor, üzümler daha erken şeker­leniyor. Bu durum hem sofralık hem şaraplık üzümün pazar kali­tesini etkiliyor.

Manisalı bir üretici, değişen dengeleri şöyle anlatıyor: “Es­kiden yağmur duasına çıkardık, şimdi serinlik duasına çıkıyo­ruz.”

Ege bağlarında artık üzümün olgunluğu sadece güneşle değil, gölgelerle de ölçülüyor.

İncir ağacı artık nefes alamıyor

Aydın ovasında incir kurut­mak, bir zamanlar sabırla güneş­le yarışmaktı. Bugünse o güneş artık dost değil, yakıcı bir tehdide dönüşmüş durumda.

Aşırı sıcaklar, özellikle ağus­tos başında meyvelerin iç yapı­sını bozuyor. Kurutma süresi kı­salsa da kalite düşüyor. Çatlama, mantar ve iç kararması sorunları artıyor. Hasat takvimi 15–20 gün öne kaydığı için hem iş gücü plan­laması hem ihracat zinciri zor­lanıyor.

Uzman araştırmaları, in­cir ağaçlarının fizyolojik olarak stres altında olduğunu, artan bu­harlaşmanın kök bölgesinde su kaybını hızlandırdığını ortaya koyuyor.

Aydınlı bir üretici, bu tabloyu tek cümlede özetliyor: “İncir ku­rusun diye beklerdik, şimdi gölge arıyoruz.”

İncir sadece bir meyve değil; Anadolu’nun bereket sembolü­dür. Ancak bugün güneşin altın­da değil, gölgenin altında yaşama mücadelesi veriyor.

Pamuk, Ege tarımının sanayiye açılan kapısı; “beyaz altın”ın sim­gesidir. Fakat iklim değişikliği pamukta su stresini kronik hale getirdi. Artan sıcaklık, çiçek dö­külmesine; lif uzunluğu, lif muka­vemeti ve lifin incelmesine, dola­yısıyla lif kalitesinin bozulması­na ve verim düşüşüne yol açıyor. Bir zamanlar bolluğun gösterge­si olan tarlalar, bugün susuzlukla sınanıyor.

Üreticiler damla sulama, gece sulaması ve nem sensörlü oto­masyon sistemleriyle çözüm ara­yışında. Ancak enerji maliyetleri ve su kısıtları üretim maliyetleri­ni yükseltiyor.

Uzmanlar, “Verim azalsa da ka­liteye odaklanmalıyız çünkü ar­tık lif uzunluğu ve dayanıklılık, pazar rekabetinde belirleyici un­sur” diyor.

Ege pamuğu hâlâ ihracatta önemli bir marka olsa da üretici artık her sezonun bir risk oyunu olduğunu biliyor.

İklim, bu oyunun kuralını yeni­den yazıyor.

Adaptasyon mücadelesi: Bilim ve gelenek el ele

Ege üreticisi çaresiz değil. Göz­lemler ve deneyimler, geleneksel bilgelikle bilimin birleştiği yeni bir döneme işaret ediyor.

Toprak nemini koruyan orga­nik madde uygulamaları, gölge­leme ağları, sensör destekli su­lama, erken uyarı sistemleri ve iklime dayanıklı çeşit geliştirme projeleri yaygınlaşıyor.

Üniversiteler, kooperatifler ve yerel yönetimler “iklime uyumlu üretim modelleri” üzerinde ça­lışıyor.

Zeytinde gecikmeli budama ve yüksek rakım denemeleri, üzüm­de yüksek rakım denemeleri, pa­mukta az su isteyen çeşit ıslahı, incirde gölgeleme fileleri gibi uy­gulamalar umut veriyor.

Fakat bu çabalar hâlâ dağınık ve bireysel. İklim kriziyle müca­dele, artık sadece bir üreticinin değil, bir ülkenin tarım politikası meselesi olmalı. Eğer bu politika­lar bütüncül bir vizyonla destek­lenmezse, üretici yalnız kalmaya devam edecek.

Küresel pazarda Ege'nin reka­bet gücü, bu uyum çabalarının ne kadar sistemik ve sürdürülebilir olduğuna bağlı. Aksi takdirde, sa­dece ürün kaybı değil, bin yıllık bir tarım kültürünün erozyonu söz konusu olabilir.

Bir ekonomiden fazlası: Sofranın kültürel hafızası

Zeytin sadece bir ağaç değil, ba­rışın simgesidir. Üzüm bir meyve değil, medeniyetin suyudur. İncir bereketin, pamuk emeğin karşılı­ğıdır. İklim değişikliği bu ürünle­ri tehdit ettiğinde, yalnızca eko­nomiyi değil, kültürel kimliğimi­zi de kaybetme riski doğar.

Gastronomi turizmi, yerel mutfaklar, coğrafi işaretli ürün­ler ve bölgesel kalkınma strateji­leri hepsi bu dört ürünün hikâye­siyle anlam kazanır.

Bir zeytinyağının kokusu, bir üzümün asidi, bir incirin doku­su ya da bir pamuğun lif kalite­si… Hepsi aynı toprağın sesidir. Ve eğer bu ses kısılırsa, sofraları­mız da sessizleşir.

Bu, bir lezzetin kaybından öte, bir hikayenin, bir geleneğin ve bir kimliğin toprağa karışması anla­mına gelir. Unutmayalım ki bir coğrafyanın ruhu, onun sofrasın­da yaşar.

İklim değişikliği bir son de­ğil, bir dönüm noktası olabilir. Ege’nin bilgeliği, üreticinin sez­gisi ve bilimin gücü birleşirse ye­ni bir tarım anlayışı doğabilir.

Toprağa saygı duyan, suyu gö­zeten, teknolojiyi doğru kulla­nan, doğayla işbirliği yapan üre­tim modelleri hem verimi korur hem kültürü yaşatır.

Bugün alınacak her önlem, ya­rının çocuklarına nefes olacak­tır. Bu dönüşüm, sadece tarım tekniklerinin değil, aynı zaman­da tüketici alışkanlıklarının, pazar dinamiklerinin ve politi­ka yapıcıların önceliklerinin de değişmesini gerektiriyor. Yerel ve dirençli tohumlara yapılacak yatırım, su hasadı sistemleri ve karbon ayak izi düşük tarım mo­delleri, geleceğin sigortası ola­cak.

“Toprağın sesi duyulmadan çözüm olmaz.” Evet, iklim deği­şiyor. Ama biz de değişebiliriz. Çünkü hâlâ umut var. Ve umut, bu topraklarda hep yeşerir.

YSM HABER MERKEZİ